Jako osoby współpracujące uznani mogą zostać: małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodzice, macocha i ojczym oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia. Zapis ten nie dotyczy osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Jest ona – przez ZUS – traktowana tak samo jak przedsiębiorca, tj. opłaca składki w tej samej wysokości. Oznacza to, że właściciel firmy za osobę współpracującą odprowadza pełne składki ZUS, tj. na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz wypadkowe oraz na Fundusz Pracy. Dobrowolną jest natomiast składka chorobowa.
Nie ma znaczenia tutaj rodzaj zawartej z członkiem rodziny umowy, ani czy czynności wykonywane są odpłatnie. Nawet gdy za swój wkład pracy osoba współpracująca nie pobiera żadnego wynagrodzenia, przedsiębiorca i tak musi opłacać za nią składki w pełnej wysokości. Z tego względu warto przeanalizować, które rozwiązanie – pod względem ponoszonych kosztów – jest korzystniejsze.
W tabeli zaprezentowano porównanie kosztów ponoszonych przez pracodawcę korzystającego z pomocy członka rodziny oraz zatrudniającego pracownika na ¼ etatu. Pracownik otrzymuje proporcjonalną (do wymiaru etatu) część wynagrodzenia minimalnego obowiązującego w 2016 r.
| Składki | Pracownik zatrudniony na ¼ etatu | Osoba współpracująca |
| Emerytalna | 45,14 zł | 474,92 zł |
| Rentowa | 30,06 zł | 194,64 zł |
| Wypadkowa | 0,83 zł | 43,79 zł |
| Chorobowa* | 1,13 zł | 59,61 zł |
| FP | 1,13 zł | 59,61 zł |
| Zdrowotna** | 4,16 zł | 279,41 zł |
| Suma | 82,45 zł | 1 111,98 zł |
*dobrowolna,
** wysokość składki zdrowotnej dot. 2015 r, gdyż jej wysokość obowiązująca w roku kolejnym nie jest
jeszcze znana.
Jak widać w tym przypadku zatrudnienie pracownika jest o wiele bardziej opłacalnym rozwiązaniem niż korzystanie z pomocy członka rodziny.
Odmienne postępowanie co do członka rodziny stosuje się w spółce. Wtedy osoba taka nie jest traktowana jak osoba współpracująca. Podlega ubezpieczeniom na takich samych zasadach jak każdy inny pracownik. Jest to związane z tym, że pracownik zatrudniony jest przez spółkę, a nie przez przedsiębiorcę (jak ma to miejsce w przypadku firmy prywatnej).
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku zawierania z członkiem rodziny umowy zlecenie. Osoba taka nie jest traktowana jak osoba współpracują przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Zleceniobiorca obowiązkowo podlega ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz zdrowotnemu.
Warto pamiętać, że za członka rodziny nie uważa się konkubiny/konkubenta. Stąd też taka osoba nie może być traktowana jak osoba współpracująca. Jeśli pracodawca żyje w konkubinacie ma dwa wyjścia. Może zatrudnić konkubenta/konkubinę na podstawie umowy. W takim przypadku podlega on/ona takim ubezpieczeniom jak każdy inny pracownik. Przedsiębiorca może również nie podpisywać z osobą, z którą żyje w konkubinacie żadnej umowy. Wtedy mimo iż partner będzie pomagał właścicielowi firmy, nie nabywa prawa do ubezpieczenia. Nie może również korzystać z ubezpieczenia zdrowotnego przedsiębiorcy.
Inaczej wygląda kwestia dziecka pary żyjącej w konkubinacie. Może ono zostać zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego rodzica-przedsiębiorcy.
